Lubrański Mikołaj, o przydomku Gardzina, h. Godziemba (ok. 1460–1524), wojewoda poznański. Był synem Lamberta vel Ruperta z Lubrańca i matki z rodu Boleściców, bratem Jana (zob.). Wzrost znaczenia Lubrańskich wiązał się z osobą stryja L-ego Grzegorza, podkanclerzego kor. (zob.). Wprowadził on swych bratanków na dwór królewski, co stało się początkiem ich szybkiej kariery. L. występuje w r. 1486 jako chorąży hufca nadwornego. Wkrótce zasłużył się w bojach z Tatarami na Podolu, w l. 1490–1 towarzyszył królewiczowi Janowi Olbrachtowi w wyprawie węgierskiej. Jan Olbracht zostawszy królem, zaraz po objęciu rządów (1492) wyniósł L-ego na kasztelanię spicymierską, następnie (1494) na lędzką, a wreszcie (1501) na gnieźnieńską. Z godnością kasztelańską kumulował L. urząd wojskiego łęczyckiego, którego zrzekł się po śmierci Jana Olbrachta. Równocześnie rosła pozycja L-ego w sprawach państwowych; świadczył na akcie Jana Olbrachta dla Prus Królewskich (1494), na dokumentach statutów piotrkowskich (1496). Podczas wyprawy mołdawskiej (1497) dostał się do niewoli, z której wrócił przed upływem roku. Uczestniczył w toruńskich rokowaniach króla z wielkim mistrzem krzyżackim Fryderykiem saskim (1501). Podczas bezkrólewia wszedł L. w skład ścisłej rady, skupionej przy interrexie kard. Fryderyku Jagiellończyku; wynika to z jego pieczęci na liście kardynała i rady do rotmistrzów działających na Rusi. Na akcie unii mielnickiej, zawartej przez radę kor. z posłami lit. (3 X 1501), L. wystąpił już jako wojewoda kaliski. Król Aleksander obdarzył go na krótko (1501–2) starostwem brzeskim kujawskim. Jako wojewoda kaliski L. popadł rychło w konflikt ze szlachtą wielkopolską, którą usiłował zmusić do płacenia niezwykłych podatków, zwoławszy w tym celu (wbrew zwyczajowi odbywania wspólnych zgromadzeń obu woj. wielkopolskich) partykularny sejmik ziemi kaliskiej w Gnieźnie (1503). Opór szlachty wyraził się zorganizowaniem wspólnego sejmiku wielkopolskiego w Kostrzyniu, skąd wysłano skargę na L-ego do króla. Sprawa ta nie osłabiła pozycji L-ego na dworze, w którego interesie działał. Za panowania Aleksandra świadczył L. często na ważnych dokumentach królewskich oraz występował jako komisarz królewski w sprawach majątkowych. W końcu 1503 r. przewodniczył trójosobowemu poselstwu do wielkiego mistrza, wzywającemu tegoż do zaprzysiężenia pokoju toruńskiego. Obecność L-ego notują źródła na każdym z kolejnych sejmów: piotrkowskim (1504), radomskim (1505), lubelskim (1506).
W r. 1506 przywiesił L. pieczęć na akcie elekcji Zygmunta I; sejm elekcyjny wyznaczył go jednym z posłów, którzy mieli zawiadomić króla o wyborze. Nowe panowanie bardziej jeszcze umocniło stanowisko L-ego; otrzymał on starostwo łęczyckie (1507) i przedeckie (1509), w r. 1511 przeniesiony został z woj. kaliskiego na poznańskie. Komasacja w rękach dwóch braci biskupstwa poznańskiego i najwyższej godności świeckiej w Wielkopolsce zapewniła nowej na tym terenie rodzinie Lubrańskich wyjątkową pozycję polityczną. W otoczeniu króla L. przebywał często; wykonywał rozliczne funkcje urzędowe; określił np. sposób pobierania cła kaliskiego, był komisarzem królewskim w sporze między m. Poznaniem a tamtejszą kapitułą oraz w wielu sprawach o limitację dóbr. W r. 1510 należał do składu poselstwa na poznański zjazd z przedstawicielami zakonu krzyżackiego. Trzy lata później wraz z bratem biskupem oraz kaszt. pozn. Łukaszem Górką odbył z ramienia króla rokowania z posłami brandenburskimi. W r. 1517 znów wspólnie z bratem biskupem popierał staranie prymasa Jana Łaskiego o nawiązanie ściślejszego porozumienia z Bogusławem X, ks. szczecińskim. W r. 1522 wobec groźby najazdu tatarskiego, otrzymał wraz z woj. sandomierskim Andrzejem z Tęczyna naczelne dowództwo w zastępstwie chorego hetmana Mikołaja Firleja. Zażyłość L-ego z królem sięgnęła także do rodzinnych spraw dynastii. L. wraz z żoną trzymał do chrztu najstarszą królewnę Jadwigę (1513); w czasie uroczystości weselnych Zygmunta z Boną siedział najbliżej osoby monarchy spośród świeckich senatorów Korony.
Politycznym osiągnięciom L-ego towarzyszyły jego starania o pomnożenie podstawy majątkowej. Nabywał liczne dobra ziemskie, otrzymywał nadania królewskie, a także skupywał królewszczyzny z rąk dotychczasowych posiadaczy. Spośród stałych nabytków największą wagę miały miasto Kazimierz pod Koninem z kluczem okolicznych wsi, kupione w r. 1504 od biskupa lubuskiego, oraz zaokrąglenie posiadłości lubrańskich poprzez zakup połowy m. Lubrańca z licznymi wsiami od stryjecznego bratanka. Użytkowane przez L-ego królewszczyzny objęły, prócz starostw łęczyckiego i przedeckiego, również odkupiony od Lasockich klucz śremski w Wielkopolsce oraz wiele pojedynczych wsi. W r. 1516 zawarł L. kontrakt z muratorem Bartłomiejem z Czerska na budowę ceglanego pałacu w Lubrańcu; ufundował ołtarze w kościołach parafialnych w Lubrańcu i Kazimierzu. W r. 1518 założył, wraz z bratem bpem Janem, ordynację obejmującą miasto Lubraniec, 13 całych wsi i 6 działów wiejskich na Kujawach i w Łęczyckiem; poza jej obrębem pozostały wielkopolskie (Kazimierz) i małopolskie dobra L-ego. Dwa lata później odziedziczył po zgonie brata część jego ruchomości w szatach, srebrze i pieniądzach; drugą część przejęła kapituła poznańska. W sporach wynikłych z tego tytułu wojewoda korzystał z silnego poparcia szlachty. Po zawarciu ugody L. monitował następnego bpa poznańskiego, Piotra Tomickiego, o budowę nagrobka dla brata. Krótko przed śmiercią L. zrzekł się starostw łęczyckiego i przedeckiego, które król nadał jednemu z jego zięciów Mikołajowi Russockiemu. L. zmarł 21 II 1524. Żonaty z Jadwigą z Zagórzyna Żychlińską h. Szeliga, córką starosty konińskiego Jana, miał jednego syna, Grzegorza Gardzinę, za życia ojca jeszcze niepełnoletniego, oraz pięć córek: Dorotę (za kaszt. gnieźnieńskim Wincentym Szamotulskim), Barbarę (za Janem Opalińskim), Annę (za kaszt. biechowskim Mikołajem Russockim), Zofię (za Mikołajem Niewieskim) i Jadwigę (za Maciejem Opalińskim). Ordynacja Lubrańskich przeszła na syna Grzegorza, a po jego bezpotomnej śmierci (1533) na bocznych krewnych wojewody, niebawem zaś rozpadła się całkowicie.
Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Paprocki; Żychliński, VI, XIII; Gąsiorowski A., Urzędnicy wielkopolscy 1385–1500, P. 1968 nr A 81, 199, B 71; – Bobrzyński M., Sejmy polskie za Olbrachta i Aleksandra, w: tenże, Szkice i studia historyczne, Kr. 1922 I 194, 232–3; Dzieje Wielkopolski, P. 1969 I; Finkel L., Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910; Mitkowski J., Pomorze zachodnie w stosunku do Polski, P. 1946; Muznerowski S., Lubraniec, Włocławek 1910 s. 9–17, 20–8, 39–47, 68; Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, P. 1959–64 I–II; Papée F., Aleksander Jagiellończyk, Kr. 1949; tenże, Jan Olbracht, Kr. 1936; Pociecha W., Królowa Bona (1494–1557), P. 1949 I–II; Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, W. 1946; – Acta capitulorum, I–III; Acta Tom., I–VI; Akta Aleksandra; Akta Stanów Prus Król., IV cz. 1; Akta Unii, nr 79; Album stud. Univ. Crac., I 90, 207, 215; Bielski, Kronika, II 914, 956–7; Chodyński S., Wikariusze katedry włocławskiej, Włocławek 1912 dok. 13, 18; Cod. Pol., I–II; Cod. Univ. Crac., III; Corpus Iuris Pol., III, IV nr 2, 8; Decius, De Sigismundi temporibus, 1521, s. 44; Listy i akta Piotra Myszkowskiego generalnego starosty ziem ruskich króla Jana Olbrachta, Wyd. A. Lewicki, Arch. Kom. Hist. AU, Kr. 1898 VIII nr 75 (pieczęć 9); Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich, 1564–1565, Bydgoszcz 1961; Matricularum summ., I–IV; Mon. Pol. Hist., III, V; Teki Pawińskiego, I–II; Urk.-buch d. Bisthums Culm, II; Vol. leg., Wyd. 2., I 111, 128, 134, 140, 162, 173, 180.
Janusz Bieniak